Εφημερίδα: Πατρίς
Περιοδικό: Τα Πράγματα (Τεύχος Μαΐου 2009)
Η επένδυση σε νέες τεχνολογίες πληροφορικής είναι ένας από τους κύριους άξονες στους οποίους μπορεί να στηριχθεί ο ανασχεδιασμός των δημοσιών υπηρεσιών. Ίσως η καταλληλότερη περίοδος για να γίνει κάτι τέτοιο σε μια χώρα είναι όταν οι διοικητικές δομές της νοσούν, όπως ισχύει στην Ελλάδα την περίοδο που διανύουμε.
Η τάση για την δημιουργία νέων διοικητικών μοντέλων δημόσιας διοίκησης πρόεκυψε με το μοντέλο της “Νέας Δημόσιας Διοίκησης (New Public Management)” το οποίο είχε στόχο να καταπολεμήσει τα κακώς κείμενα της γραφειοκρατίας, μειώνοντας το λειτουργικό κόστος και αυξάνοντας την ταχύτητα των δημόσιων υπηρεσιών. Μετά από δύο δεκαετίες το μοντέλο αυτό φαίνεται να μην πατάει γερά στα πόδια του, καθώς έχει γίνει αντιληπτό ότι ο πολίτης είναι ζήτημα πρωταρχικής σημασίας και πρέπει να είναι στο επίκεντρο όλων των σχεδιασμών. Σημαντικά είναι τα βήματα της Μεγάλης Βρετανίας προς αυτή την κατεύθυνση με το πρόγραμμα “Μετασχηματισμού της Διακυβέρνησης (Transformational Government)”.
Οι ισορροπίες, είναι πολύ λεπτές στην πολιτική υλοποίησης καθώς η έννοια της αποδοτικότητα εκλαμβάνεται διαφορετικά. Υπάρχει η εκδοχή όπου η αποδοτικότητα συνδέεται με το κέρδος. Σε αυτή την περίπτωση το Κράτος παίρνει την μορφή “εταιρίας” και αντιμετωπίζει τον πολίτη σαν πελάτη, προσπαθώντας να παράγει “Ιδιωτική Αξία (Private Value)”. Αυτό το χαρακτηριστικό περιγράφεται από το “Διοικητικό Μοντέλο (Managerial Model)” στους τρόπους αλληλεπίδρασης πολιτών και κράτους όπως αυτοί εδραιώνονται από τους καθηγητές Andrew Chadwick και τον Christopher May.
Οι ίδιοι καθηγητές περιγράφουν το “Συμμετοχικό Μοντέλο (Participatory Model)”, στο οποίο ο πολίτης είναι το κέντρο του ανασχεδιασμού. Οι αλλαγές γίνονται με πρωταρχικό στόχο η Δημοκρατία μας να αναπτύσσει τις αξίες της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων και της ανάδρασης με πληροφορίες από αυτούς που αφορούν οι αποφάσεις προς αυτούς που αποφασίζουν. Ο δημόσιος τομέας, σε αντίθεση με τον ιδιωτικό, πρέπει να είναι δομημένος με τέτοιο τρόπο ώστε ο πολίτης να μπορεί να συμμετέχει στις αποφάσεις, ενισχύοντας κατ’ αυτό τον τρόπο, την έννοια της Δημοκρατίας. Την έννοια αυτή έχει αποτυπώσει ο Mark Moore του Harvard Kennedy School of Governance με τον όρο “Δημόσια Αξία (Public Value)”.
Οι “υπηρεσίες” που προσφέρει το κράτος στον πολίτη σε σχέση με τις υπηρεσίες που προσφέρει μια εταιρία σε έναν πελάτη, έχουν μια σημαντική διαφορά, η οποία έγκειται στο γεγονός ότι ο πελάτης που δεν εξυπηρετείται από μια εταιρία έχει τη δυνατότητα να επιλέξει μια άλλη που θα εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες του, κάτι που δεν μπορεί να συμβεί στις σχέσεις κράτους – πολίτη. Ας σκεφτούμε για παράδειγμα ένα κράτος που δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τους πολίτες του μέσα σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα για την έκδοση διαβατηρίων, όπως είχε γίνει στην περίπτωση της Αγγλίας το καλοκαίρι του 1999. Ο πολίτης σε αυτή την περίπτωση δεν έχει την δυνατότητα να επιλέξει άλλο “προμηθευτή”.
Προκύπτει, λοιπόν, το αίτημα για περισσότερη συμμετοχή. Σε όλες τις δημοκρατίες υπάρχουν συζητήσεις για την ισορροπία μεταξύ αμεσότητας και αντιπροσώπευσης. Η άμεση δημοκρατία ναι μεν προάγει την έννοια της δημοκρατίας, αλλά δημιουργεί προβλήματα στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να ακουστούν όλοι οι πολίτες. Η λύση μπορεί να επέλθει μέσα από τη χρήση νέων τεχνολογίες, οι οποίες με την ευκολία που προσφέρουν στην επικοινωνία, δίνουν την δυνατότητα να ακούγεται η φωνή και τα δικαιώματα ακόμα και των μειοψηφικών ομάδων. Κατά αυτό τον τρόπο προάγεται η ισότητα των απόψεων των πολιτών. Για την Κυβέρνηση αυτά τα συστήματα είναι ένα εργαλείο για να αποτυπώνουν την κυρίαρχη άποψη, κάτι που δύσκολα επιτυγχάνεται χωρίς τη χρήση τους. Χαρακτηριστικές τέτοιες προσπάθειες στην Ελλάδα είναι οι τεχνολογίες WebTV, WebRadio και Wiki που έχει αρχίσει πρόσφατα να χρησιμοποιεί το ΠΑΣΟΚ για την έναρξη στα μεγάλα ζητήματα που ταλανίζουν τον τόπο. Τέτοιου είδους εργαλεία δίνουν στον πολίτη πρόσβαση στην πληροφορία και τη δυνατότητα συμμετοχής και διαμόρφωσης των αποφάσεων που τον αφορούν, κάτι που πρέπει να αναπτυχθεί και σε επίπεδο πέραν του κομματικού.
Είναι επιτακτικό, λοιπόν, να αντιληφθούμε την σπουδαιότητα της πληροφορικής ως εργαλείου υποστήριξης της δημόσιας διοίκησης. Παρόλα αυτά οι νέες τεχνολογίες δεν είναι ο αυτό-σκοπός αλλά απλά ένα εργαλείο, το μέσο που δίνει τη δυνατότητα να βελτιώσουμε την ποιότητα της Δημοκρατίας μας. Οι τεχνολογίες πληροφορικής μπορούν να φέρουν τον πολίτη στο επίκεντρο και να τον ωθήσουν να συμμετέχει στις αποφάσεις. Συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός μοντέλου συμμετοχικής δημοκρατίας, ενός μοντέλου διακυβέρνησης στο οποίο η φωνή του κάθε πολίτη έχει ουσία και είναι ίση ανεξάρτητα της οικονομικής ή κοινωνικής του θέσης.
Η Αμερική, η Αγγλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση, κατά κύριο λόγο, απέτυχαν να σχεδιάσουν μοντέλα διακυβέρνησης βλέποντας τον πολίτη από την οπτική γωνία του πολίτη και όχι του πελάτη. Και παρόλο που οι σχεδιασμοί έγιναν από κρατικές υπηρεσίες, το γεγονός ότι η υλοποίηση έγινε από ιδιώτες, η ιδιοσυγκρασία των οποίων διακατέχεται από το πνεύμα της επιχειρηματικότητας, αντιμετώπισε τους πολίτες σαν πελάτες.
Γίνεται κατανοητό ότι είναι ανέφικτο να υλοποιήσουμε Ηλεκτρονική Δημοκρατία ακολουθώντας πρακτικές υλοποίησης από ιδιώτες. Για αυτό τον λόγο είναι απαραίτητη η δημιουργία Υπουργείου Πληροφορίας, υπεύθυνου για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πρακτικών Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας με αρμοδιότητες διαχωρισμένες από το Υπουργείο Εσωτερικών.
Σίγουρα έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας, αφού είμαστε ουραγοί σε θέματα Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας. Εάν μπορέσουμε, όμως, και αντιληφθούμε ότι μόνο ο Δημόσιος Τομέας μπορεί να αντιμετωπίσει τον πολίτη με τρόπο που θα τον θέτει στο επίκεντρο και θα αυξάνει την συμμετοχή του στις αποφάσεις, τότε η χώρα μας μπορεί να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία και να προάγει τη Συμμετοχική Δημοκρατία μέσα από ανάπτυξη μοντέλων Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας.
